ЗУНШЛАГЫН ТОЙМ МЭДЭЭ

ЗУНШЛАГЫН ТОЙМ МЭДЭЭ

Аймгийн нийт нутгийн зуншлагын тойм мэдээг 2024 оны 6-8-р саруудын цаг агаарын нөхцөл байдал нь бэлчээрийн ургамлын ургалтанд хэрхэн нөлөөлж, зуншлага ямар болсон талаарх мэдээллийг тойм байдлаар гаргаж ард иргэдэд үйлчилдэг.

Зуншлагын байдалд голлон нөлөөлдөг цаг уурын үзүүлэлт нь хур тунадас, агаар, хөрсний температур байдаг. Сүүлийн жилүүдэд уур амьсгалын дулааралтаас шалтгаалан хөрсний температур 5 дугаар сараас +50, +60 градусыг давж хэт халалт олон хоног үргэлжилэх болсон нь бэлчээрийн ургамлын ургах нөхцөлд ихээхэн сөрөг нөлөө үзүүлэх болсон.

Хур тунадас(Precipitаtion)  Ховд аймгийн нийт нутгаар IV сард нийт 119.2 мм, V сард 89.7 мм, VI сард 324.3 мм,  VII сард  326.7 мм хур тунадас, VIII сард  165.5 мм хур тунадас орсон. Зуны VI болон VII саруудад орсон хур тунадасны хэмжээ “олон жилийн дунджийн орчим” байсан хэдий ч халуун хуурай салхи, агаар болон хөрсөндөө хэт халалт ажиглагдсанаас нийт нутгаар бэлчээрийн ургамал эрт шарлах, хатах зэргээр гэмтэж, ургамлын ургалт дахин сэргэх боломж нөхцөл бүрдээгүй. Зуны саруудын хувьд тунадасны хэмжээг авч үзвэл: VII сарын сүүлийн 10 хоногт 145.3 мм тунадас орсон нь хамгийн их нь байв. Харин хамгийн бага тунадас VI сарын эхний 10 хоногт 14.1 мм тунадас орсон байна. Зуны саруудад Дарви суманд 122.0 мм тунадас орсон нь  хамгийн их хэмжээ бөгөөд хамгийн бага нь Үенч суманд 16.2 мм тунадас оржээ.

Зураг. Зуны саруудад  орсон тунадасны нийлбэр (мм-ээр)

Ургамал(Plant): Манай аймгийн нийт нутгаар энэ хавар бэлчээрийн ургамал эрт цухуйсан ба Жаргалант, Зэрэг, Булган сумдын нутгаар IV сарын эхний  10 хоногт, Мөнххайрхан, Дуут  сумдын нутгаар IV сарын сүүлийн 10 хоногт, бусад сумдын нутгаар IV сарын дунд 10 хоногт ургамал цухуйж эхэлсэн. Алтайн өвөр говийн сумдын нутаг болон Их Нууруудын Хотгорын сумдын нутгаар цас их орсон, IV сарын эхний 10 хоногтоо ихэнх нутгаар ихээхэн хэмжээний тунадас орсон нь хөрсөнд хангалттай хэмжээний чийг өгч ургамал ургах нөхцөл бүрдсэн.

Хэдий ургамал эрт цухуйсан ч V сарын дунд 10 хоногоос эхлэн нийт нутгаар хөрсөндөө хэт халалт олон хоног үргэлжилж өдөртөө хөрсөндөө 48-64 градус хүрч халсан, хөрсөнд +40 градусыг давж халсан өдрийн тоо сард 26-30, халуун хуурай салхи ихтэй, чийг бага байсан зэргээс шалтгаалан ургамлын ургалт удааширч, үе шат зогсонги байдалд орж таана, хөмүүл мэтийн шүүслэг ургамал хатаж, газрын дээрх хэсэг нь унаж  алга болох, үетэн ургамлууд гэмтэж шарлах, ургамлын бүтээмж буурсан.

Зуны эхэн саруудад Их нууруудын хотгор болон Өндөр уулын бүсийн сумдаар хур тунадас боломжийн орсон нь хөрсний чийгийн хэмжээг нэмэгдүүлж энэ нь ургамлын ургалтанд сайнаар нөлөөлсөн. Чандмань, Зэрэг, Дарви, Мянгад, Мөнххайрхан,  Дуут, Ховд, Эрдэнэбүрэн сумдын нутгаар  зуншлага хэвийн сайн байлаа. Алтайн өвөр говийн сумдын нутгаар хавартаа цас их орсоноос хөрсний чийг ихтэй байж ургамал ургах таатай нөхцөл бүрдэж, зуны эхэн саруудад энэ бүс нутгаар зуншлага хэвийн байсан ч 6,7 сард хур тунадас бага орсоноос бэлчээрийн ургамал хатаж  зуншлагын байдал муудах гол шалтгаан болсон. 

            Бэлчээрийн ургамлын ургалтын байдлыг  зуны саруудаар авч үзвэл VI сард нийт нутгийн 40 гаруй хувь нь сайн, 50 гаруй хувьд гандуу, VII сард нийт нутгийн 60 орчим хувь нь сайн, 40 гаруй хувь нь гандуу үнэлгээтэй болж сайжирсан бол VIII сард  25 хувь нь сайн, 50 хувь нь гандуу, 25 орчим хувь нь муу үнэлгээтэй болж буурсан. VIII сарын 31-ний байдлаар бэлчээрийн ургамлын дундаж өндөр 2-9 см, ургамлын  ургац нь 0.0-0.8 ц/га-тай байлаа. Дээрх судалгаанаас харахад ургамал дахин сэргэх боломж муу байна.

Зураг. Бэлчээрийн ургамлын ургалтын байдал (6,7,8-р саруудад)

                 Зөвлөмж: 2024 оны VIII сарын дунд 10 хоногт хийсэн бэлчээрийн төлөв байдлын ажиглалтаар ихэнх нутгаар  бэлчээрийн ургамлын бүтээмж гүйцээгүй, тачир сийрэг, нэгжийн ургац муу байгаа нийт сумдын малын тоо хэт их зэрэг нь  бэлчээрийн даац олон дахин хэтэрч гарах гол шалтгаан болсон.

2024-2025 оны өвөл, хаврын аймгийн нийт нутгийн бэлчээрийн даацыг тооцоолж гаргасан дүнгээс үзвэл нийт нутгийн:

11% нь 0-50,0 хувь (бэлчээрийн нөөцтэй)

9% нь 50,1-100,0 хувь (бэлчээр хүрэлцээтэй)

41% нь 100,1-300,0 хувь (даац 1-3 дахин хэтэрсэн)

 9% нь 300,1-500,0 хувь (даац 3-5 дахин хэтэрсэн 

30% нь 500,1 хувиас их (даац олон дахин хэтэрсэн үзүүлэлттэй гарчээ.

Өөрөөр хэлбэл аймгийн дүнгээр нийт нутгийн 20 орчим хувьд мал өвөлжилт, хаваржилт хэвийн байх боломжтой. Харин нутгийн 40 гаруй  хувь нь 1-3  дахин хэтэрсэн, 40  орчим хувьд бэлчээрийн даац 3-аас дээш  буюу олон дахин бэлчээрийн даац хэтэрлэлтэй гарлаа.

Бэлчээрийн даац олон дахин хэтэрч гарсан Мянгад, Дөргөн, Буянт сумдын малчид хил залгаа аймаг сумдын нутагруу отор нүүдэл хийх, хадлан тэжээл бэлдэж нөөцлөх, малын тоог бууруулах, Дөргөн сумын малчид Завхан аймгийн хил залгаа сумдруу отороор орох боломжтой, Мөст сумын малчид Алтай, Үенч сумдад отор нүүдлээр орох боломжтой ба эртнээс малаа зарж борлуулан эдийн засгийн эргэлтэнд оруулж, өвс тэжээл худалдан авах, татан байршуулах ажлыг зохион байгуулж ажиллах шаардлагтай.

Ийнхүү бэлчээрийн даац олон дахин хэтэрсэн сумдын өвөлжилт, хаваржилтын нөхцөл хүндэрэхээр байгаа тул тус сумдын удирдлагууд орон нутгийн зүгээс зөв зохион байгуулалт хийж хадлан тэжээл бэлтгэх, нэмэгдэл тэжээл олж нөөцлөх, малын тоо толгойг бууруулах, хил залгаа бэлчээрийн нөөцтэй нутагруу отор нүүдэл хийх зэрэг арга хэмжээг авч хэрэгжүүлж, эртнээс зудын эрсдэлийг тооцож ажиллахыг зөвлөж байна.

УС ЦАГ УУР, ОРЧНЫ ШИНЖИЛГЭЭНИЙ ТӨВ                                                                                              ХӨДӨӨ АЖ АХУЙН ЦАГ УУРЫН САЛБАР

2024.09.15